Kürtlerin Dini Geçmişi: Mitler, İnançlar ve Kökleri

AZAT ÖZGÜN | _{SON GÜNCELLEME / 15.05.2023}

İslamiyet Öncesi Kürtlerin Benimsediği İnançlar

Kürtlerin geçmişteki dinleri ve kültürleri oldukça zengin ve çeşitliydi. Bu çeşitliliği sizler için detaylıca derledik. Kürtler’in dini kuramları ve kültürel-geleneksel yapılarının derinliklerine birlikte soluksuz bir yolculuk yapmaya ne dersiniz? O halde başlayalım…

ZERDÜŞTLÜK: İyi ve Kötü Arasındaki Evrensel Savaş’ta Kürtlük

İslam öncesi dönemde Kürtler, İran mitolojisi ve Zerdüşt dinine ait inançları benimsemişlerdir. İran mitolojisine göre, evrenin yaratıcısı Ahura Mazda, kötülüğü temsil eden Ahriman ile savaş halindedir. Ahura Mazda’nın zaferiyle dünya, iyilik ve kötülük arasındaki savaşın sonunda doğru yola girmiştir. Zerdüşt dininde ise Ahura Mazda, tek bir Tanrı olarak kabul edilir ve insanların dünya üzerinde iyi işler yapmaları ve kötülükten kaçınmaları öğütlenir.

Kürtler, İslamiyet öncesinde de bu inançları benimsemişler ve Zerdüşt dininin birçok öğretisini benimsemişlerdir. Örneğin, doğanın kutsal olduğuna inanmışlar ve doğa olaylarına saygı göstermişlerdir. Ayrıca, yaşamın sürekli bir döngü halinde olduğuna inanmışlar ve ölümün bir son olmadığına inanmışlardır.

Kürtlerin İslam öncesi dönemdeki dini gelenekleri arasında putperestlik de yer almaktadır. Ancak, bu inanç biçimi sonradan Zerdüşt dininin etkisiyle yerini daha tektanrılı inanç biçimlerine bırakmıştır. Bununla birlikte, bazı Kürt toplulukları hala putperest inançlarına sahiptir.

İslam öncesi Kürt toplumunda, kadınların toplumsal hayatta önemli bir yeri vardı. Kadınlar, tarım ve hayvancılık gibi işlerde aktif bir rol oynarlardı. Ayrıca, Kürt kadınları savaşta da yer alırlardı ve savaşçı olarak büyük bir saygı görürlerdi. Bu dönemde kadınlar, toplumsal hayatta erkeklerle eşit bir konumda bulunuyorlardı.

MİTHRAİZM: İki Farklı İnancın Benzerlikleri ve Farklılıkları

Mithraizm ise, Roma İmparatorluğu’nda MÖ 1. yüzyılda ortaya çıkmış bir din olup, Kürtlerin bazı bölgelerinde uygulanmıştı. Bu dinde, güneş tanrısı Mithras‘a tapınılıyordu.

Mithraizm, Roma İmparatorluğu döneminde oldukça yaygın bir din biçimiydi ve Kürtler de bu dine ait inanç ve gelenekleri benimsemişlerdi.

Mithraizm, güneş tanrısı Mithras’a adanmış bir din olarak kabul edilir. Mithraizm’de, Mithras’ın insanlığa kurtuluş getirdiğine inanılır ve Mithras’a tapınma ritüelleri gerçekleştirilirdi. Bu ritüellerde, Mithras’ın sembolü olan boğa kurban edilirdi.

Kürtler, Mithraizm döneminde de doğaya saygı gösteren bir inanç biçimine sahiptiler. Bu dönemde, doğa olaylarına ve doğanın güçlerine saygı duyulurdu. Ayrıca, Mithraizm dininde kurban etme ritüelleri oldukça yaygındı ve Kürtler de bu ritüelleri gerçekleştirirlerdi.

Mithraizm döneminde de Kürtler, toplumsal hayatta kadınların da önemli bir rol oynadığı bir toplum yapısına sahipti. Kadınlar, tarım ve hayvancılık gibi işlerde aktif bir rol oynarlardı. Ayrıca, Kürt kadınları savaşta da yer alırlardı ve savaşçı olarak büyük bir saygı görürlerdi.

Mithraizm döneminde Kürtler, Mithras’a tapınma ritüellerini gerçekleştirirken, aynı zamanda putperest inançlarına da sahiptiler. Bu inanç biçimi, çeşitli tanrı ve tanrıçalara tapınmayı içeriyordu. Ancak, Mithraizm dininin etkisiyle putperest inançlar da değişim göstermeye başlamıştı.

MANİHEİZM: İyilik ve Kötülük Arasındaki Sonsuz Mücadelede Kürtlerin Rolü

Maniheizm, İranlı Mani’nin öğretilerine dayanan bir din olup, İran, Mezopotamya ve Orta Asya‘da yaygınlaşmıştı. Kürtler de bu dini benimsemişlerdir.

Maniheizm, Pers İmparatorluğu döneminde ortaya çıkan bir din ve felsefe sistemidir. Kürtlerin tarihi boyunca, Maniheizm dinine ait inanç ve gelenekler de önemli bir yer tutmuştur. Maniheizm’in etkisi altında şekillenen Kürt kültürü, çeşitli özelliklere sahip bir yapıya bürünmüştür.

Maniheizm dininde, iyilik ve kötülük arasındaki çatışma önemli bir yer tutar. İyi olan tarafı temsil eden ışık, kötülük tarafını temsil eden karanlıkla mücadele eder. Bu mücadele, insanların da içinde bulunduğu evrensel bir çatışmadır. Maniheizm’de, Tanrı, insanlar ve evren arasındaki bağlantılar önemlidir.

Kürtler, Maniheizm döneminde de doğaya saygı gösteren bir inanç biçimine sahipti. Bu dönemde, doğa olaylarına ve doğanın güçlerine saygı duyulurdu. Ayrıca, Maniheizm dininde kurban etme ritüelleri de yaygındı ve Kürtler de bu ritüelleri gerçekleştirirlerdi.

Maniheizm döneminde Kürtler, ibadetlerini gerçekleştirirken dualar etme, oruç tutma, namaz kılma gibi İslam’ın da benzer öğelerine sahip ibadetler yaparlardı. Ayrıca, bu dönemde yemeklerde kullanılan malzemelerin temizliği de önemliydi ve belirli yiyecekler yasaklanmıştı.

Maniheizm dininde, bilgiye ulaşmak ve aydınlanmak için eğitim ve öğrenme de önemliydi. Bu nedenle, Kürtler de bu dönemde çeşitli bilgi kaynaklarından faydalanarak eğitim almaya önem verirlerdi.

YÂRESÂNİLİK: Yâresâni Geleneğinde İnsanın Varoluşu – Kürtlük, Din ve Metafizik Bağlamında Bir Analiz

Yâresânilik, Kürtlerin tarihinde önemli bir yere sahip olan bir dinî harekettir. Yâresâni inancı, 14. yüzyılda Baba Tahir Uryan tarafından kurulmuştur ve bugün Irak, İran ve Suriye’de yaşayan Kürtler arasında yaygındır.

Yâresânilik, esasen İslami inançlara dayanmaktadır, ancak bazı özgün inançlara ve geleneklere de sahiptir. Bu dinde, insanların Allah’a ulaşmak için herhangi bir dine bağlı olmalarına gerek yoktur ve insanlar doğuştan var olan ruhsal potansiyellerini açığa çıkararak Tanrı’ya ulaşabilirler. Bu inanç sistemi, insanların diğer canlılara saygı göstermeleri gerektiğini vurgular ve insanların ayrıcalıklı bir konuma sahip olmadığını, doğanın bir parçası olduklarını belirtir.

Yâresâniler, zikir ve semah gibi ritüelleri uygulamaktadır. Bu ritüeller, müzik ve dansın kullanımı yoluyla, insanların ruhsal bir deneyim yaşamalarına ve Allah’a daha yakın hissetmelerine yardımcı olur. Ayrıca, bu inanç sisteminde, erkekler ve kadınlar arasında eşitlik vurgulanmaktadır. Bu nedenle, kadınlar da ibadet yerlerinde lider olabilirler.

Yâresânilerin inançları arasında, peygamberlerin yanı sıra, Baba Tahir Uryan ve Sultan Sahak gibi ruhani liderler de bulunmaktadır. Bu liderlerin hikâyeleri ve öğretileri, Yâresâni geleneklerinin temelini oluşturur.

Bugün Yâresâni Kürtler, özellikle Irak ve Suriye’de, kültürel miraslarını sürdürmektedirler. Yâresâniler, doğayla uyumlu bir hayat yaşayan ve birbirlerine saygı gösteren bir topluluk olarak bilinmektedirler. Bunun yanı sıra, bu inanç sistemi, insanların doğayı korumaları ve sürdürülebilir bir dünya için çalışmaları gerektiğine de vurgu yapar.

HRİSTİYANLIK: Kürtlerin Hristiyanlıktaki Kültürel Kimliği

Hristiyanlık, Kürtler arasında bazı bölgelerde yaygınlaşmıştı. Özellikle, 4. yüzyılda Ermenistan Krallığı’nda Hristiyanlık resmi din haline getirildi ve Kürtlerin bir kısmı da Hristiyanlığı benimsemiştir.

Kürtlerin Hristiyanlık dinine geçişi, tarih boyunca çeşitli dönemlerde gerçekleşmiştir. Hristiyanlık döneminde Kürt kültürü ve gelenekleri, Hristiyanlık inancı ve Hristiyan alimlerinin etkisi altında önemli bir şekilde değişmiştir. Bu dönemde, Kürtlerin kültürel yapıları, Hristiyanlık inancının etkisiyle farklı bir yapıya bürünmüştür.

Hristiyanlık döneminde Kürtlerin kültürel yapısı ve dini gelenekleri, Hristiyan alimlerinin de etkisi altında şekillenmiştir. Özellikle, Kürt tarihinde önemli bir yeri olan Nesturi alimleri, Kürtlerin Hristiyanlık inancı ile tanışmasında önemli bir rol oynamıştır. Nesturi alimleri, Hristiyanlık inancının Kürt kültürüne uygun bir şekilde yerleştirilmesinde büyük bir katkı sağlamıştır.

Hristiyanlık döneminde, Kürtlerin inançları arasında çeşitli farklılıklar vardı. Bu farklılıkların temel nedeni, farklı Hristiyan mezhepleri arasında yaşanan çatışmalardan kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte, Kürtlerin Hristiyanlık döneminde, inançlarında ve dini geleneklerinde ortak noktalar da bulunuyordu.

Hristiyanlık döneminde, Kürtlerin ibadetlerinde dualar etme, oruç tutma, kiliseye gitme gibi Hristiyan inancının öğeleri yer alıyordu. Ayrıca, Hristiyanlık döneminde Kürtler, dini konularda eğitim almak için kiliselerdeki okullardan yararlanıyorlardı. Bu okullar, Hristiyan alimlerinin eğitim verdiği önemli bir eğitim kurumu haline gelmişti.

Hristiyanlık döneminde, Kürtlerin inanç ve dini gelenekleri üzerinde etkili olan önemli Hristiyan alimleri de vardı. Özellikle, Nesturi alimleri arasında bulunan Bar-Hebraeus, Kürtlerin dini ve kültürel hayatı üzerinde önemli bir etkiye sahipti. Bar-Hebraeus, Kürtçe yazdığı eserleri ile Kürt kültürüne önemli bir katkı sağlamıştır. Ayrıca, İsa Mesih’in hayatını anlatan ve İncil’den farklı bir perspektif sunan ‘Yuhanna İncili’ni Kürtçe’ye çevirmiştir.

Bununla birlikte, Hristiyanlık döneminde, Kürtlerin inançlarına ilişkin farklılıklar nedeniyle, Hristiyan alimleri arasında da tartışmalar yaşanmıştır. Örneğin, Nesturi alimleri ile birlikte Kürtlerin inançlarını Hristiyan inancına uygun bir şekilde uyarlamak isteyen diğer Hristiyan alimleri arasında tartışmalar yaşanmıştır.

Hristiyanlık döneminde Kürtlerin kültürel yapısında önemli bir yer tutan unsurlardan biri de Hristiyan mimarisi ve sanatıdır. Kürtlerin yaşadığı bölgede, Hristiyanlık döneminde birçok kilise ve manastır inşa edilmiştir. Bu kiliseler, Hristiyanlık inancının simgeleri olan haç, kubbe, çan kulesi gibi mimari öğelerle süslenmiştir. Ayrıca, Hristiyanlık döneminde Kürtlerin ürettiği sanat eserleri arasında mozaik, fresk ve ikonlar da yer almaktadır.

YEZİDİLİK: İnsanın Kendi Kendisiyle Olan Savaşında Kürtlerin İnançlarının Rolü ve Anlamı

Yezidilik, Kürtler arasında yaygın bir din olarak kabul edilir. Ancak, Yezidilik’in kökenleri ve doğası hakkında hala birçok tartışma mevcuttur. Bazıları Yezidilik’i, İslam ve Hristiyanlık ile bağlantılı bir din olarak görürken, diğerleri bunu eski İran inançlarına dayanan bir din olarak tanımlarlar. Bu tartışmalara rağmen, Yezidilik, Kürtlerin kültürel yapısı ve dini gelenekleri üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

Yezidilik, inanç merkezli bir dindir ve temel olarak tek tanrılı bir inanç sistemine dayanır. Ancak, bu tek tanrı, İslam ve Hristiyanlık’ta olduğu gibi bir kişi olarak değil, evreni kontrol eden bir güç olarak kabul edilir. Yezidilik’te, evrensel kuvvetin belirli bir şekilde temsil edilmesi için birçok sembol ve ritüel kullanılır. Bu semboller ve ritüeller arasında ateş, güneş, ay, kuşlar ve kutsal yerler gibi unsurlar bulunur.

Yezidilik’in kültürel yapısı ve dini gelenekleri, günlük hayatta ve özel kutlamalarda da kendini gösterir. Örneğin, Yezidi toplumu, Kutsal Cuma olarak bilinen bir bayramı kutlar. Bu bayramda, insanlar kutsal yerlere giderler ve dualar ederler. Yezidi toplumu ayrıca, birçok dini ayin, tören ve ritüeli de benimser.

Günümüzdeki Yezidi Kürtlerinin kültürel özellikleri arasında, aile yapısı ve toplumsal ilişkiler önemli bir yer tutar. Yezidi toplumu, aile ve komşuluk bağlarına büyük önem verir. Bu bağlar, toplumun dayanışmasını ve birbirine destek olmasını sağlar. Ayrıca, Yezidi toplumu, doğaya saygı ve tarım hayatı gibi geleneksel özellikleri de korur.

Ancak, günümüzde Yezidi Kürtlerinin karşı karşıya kaldığı zorluklar da vardır. Özellikle, Irak ve Suriye’deki iç savaşlar, Yezidi toplumunu derinden etkilemiştir. Yezidi Kürtler, savaş nedeniyle evlerinden ve topraklarından uzaklaşmak zorunda kalmışlardır. Ayrıca, savaş nedeniyle Yezidi toplumu, insan hakları ihlallerine maruz kalmış ve dini özgürlükleri sınırlanmıştır.

İSLAM: Kürtlerin İslam İnançları ve İslam Felsefesi – Tarihsel Gelişim, Kültürel Yansımalar ve Bugün

İslam’ın yayılmasıyla birlikte Kürtler de İslam dinini benimsemiştir. İslam’ın Kürtlere yayılması, özellikle 7. yüzyılda Arap fetihleri sırasında gerçekleşmiştir. İslam’ın Kürtlere yayılmasında özellikle Kürt aşiret liderlerinin ve şeyhlerinin rolü büyüktür. Kürt aşiret liderleri, İslam’ın yayılması sırasında Arap ordularına yardım etmiş ve İslam’ın yayılmasına öncülük etmiştir.

İslamiyet’in yayılmasıyla birlikte Kürtler de bu dinin etkisi altına girmişlerdir. İlk olarak, Halife Ömer döneminde İslamiyet’in bölgede yayılması hız kazanmıştır. Kürtlerin İslamiyet’i kabul etmelerinde Sufi tarikatlarının etkisi büyük olmuştur. Özellikle Nakşibendi, Kadiri ve İsyanili tarikatları Kürtler arasında yaygın olmuştur.

İslamiyet’in kabulünden sonra Kürtler arasında İslami kültürün birçok yönü benimsenmiştir. İslamiyet öncesi dönemdeki animizm inancından kalma bazı unsurlar da İslam kültürüne yansımıştır. Örneğin, Kürt kültüründe hala dağların, ağaçların, su kaynaklarının kutsal olduğuna inanılır.

Kürtler ayrıca İslam tarihinde önemli bir rol oynamışlardır. Özellikle Abbasi Halifeliği döneminde Kürtler, ordularında ve devlet yönetiminde önemli bir yer tutmuşlardır. Kürtlerin İslam tarihindeki bu önemli rolü, Abbasiler’in kuruluşu ve güçlenmesinde etkili olmalarıdır. Örneğin, Abbasi Halifesi Ebu Müslim el-Horasanî, kendisi de bir Kürt olan liderlerden biridir. Ayrıca, Abbasi halifelerinin en ünlülerinden Harun Reşid’in veziri olan Büveyhîler de Kürt kökenlidir. Bu nedenle, Kürtler İslam’ın yayılmasında ve İslam dünyasının siyasi tarihinde önemli bir rol oynamışlardır.

İslam’ın kabulü, Kürtlerin kültürel yapısında büyük bir değişim yaratmıştır. İslam, Kürtlerin hayatında önemli bir rol oynamış ve Kürtler, İslam’ı benimseyerek, yeni bir kültür ve dini yapı oluşturmuşlardır. Bu dönemde, Kürtler arasında Sünni İslam yaygınlaşmıştır. Ayrıca Alevilik, Kürtler arasında yaygın olan bir diğer din olup, bazı farklılıklarla birlikte Şii İslam’a benzemektedir.

Kürtlerin İslam’ı benimsemesiyle birlikte, İslami kültür de Kürtler arasında yaygınlaşmıştır. İslam öncesi dönemde, Kürtler arasında dini ritüeller ve festivaller düzenleniyordu. Ancak İslam’ın kabulüyle birlikte, İslami ritüeller ve festivaller de Kürtlerin kültürel yapısında yerini almıştır. Mesela Ramazan ayı, Kurban Bayramı gibi İslami kutlamalar, Kürtler arasında büyük bir öneme sahiptir.

Kürtlerin geçmişteki din ve kültürleri ile İslam sonrası kültürlerinden bahsetmekle birlikte, günümüzde Kürtler arasında farklı dinlerin ve kültürlerin etkisi hala görülmektedir. Mesela Kürtler arasında Alevilik, Yezidilik gibi farklı dinler hala varlığını sürdürmektedir.

GÜNÜMÜZDE KÜRTLERİN DİNSEL DAĞILIMI (%)

Kürtlerin günümüzdeki dini yapısı karmaşıktır. Ortadoğuda yerleşen kürt toplumu farklı dinlere sahiptir. Aşağıdaki tablolarda kürtlerin bulunduğu konumlardaki dini dağılımı; bulunduğu konumun kürt nüfusuna oranı ve dini olarak (%)lik:yüzdelik olarak verilmiştir. Kürtlerin dini hakkında daha fazla bilgi edinmek için herkese açık olan tr.wikipedia.org sitesini _{ziyaret edebilirsiniz}

NOT:ORANLAR YÜZDELİKTİR.

tr.wikipedi.org – Kürt nüfusunun bululunduğu ülkelerdeki idari bölümlerin dinsel dağılımı.